Audiophiles (những người chơi đồ audio giàu kinh nghiệm) thường có những so sánh và đánh giá khả năng trình diễn, hoặc cảm xúc khi nghe nhạc từ một dàn máy với một màn trình diễn nhạc sống.
Thường thì phần thắng nghiêng về nhạc sống – dĩ nhiên – cho dù bộ dàn có chơi hay đến mấy và đắt tới cỡ nào. Trong một số trường hợp nhất định, có thể do chủ nhân dàn máy vì quá yêu quý thiết bị của mình còn khách mời cũng vô cùng lịch sự mà cùng nhau thống nhất một hiện tượng: “bộ dàn nghe như nhạc sống?!”
Điều này không khác gì việc mua một bức tranh chép của Van Gogh hay Picasso trên phố Nguyễn Thái Học (Hà Nội) hay Nguyễn Văn Trỗi (Sài Gòn) và cùng thừa nhận, nó chẳng khác gì chính tác.
Nên nhớ, mỗi tác phẩm hội họa, hay âm nhạc luôn là độc bản. Bạn sẽ không bao giờ lặp lại những trải nghiệm giống hệt nhau ngay cả khi dàn nhạc chơi cùng một tác phẩm, chừng ấy nhạc công với cùng một nhạc trưởng.
Khi tham dự một buổi nhạc sống, bạn đã đặt sẵn một trạng thức hoàn hảo nhất. Về mặt tâm lý, hiếm ai đi nghe nhạc của Mozart hay Vivaldi với một trạng thức thê lương. Về thể lực, chẳng ai sốt 40 độ mà lê bước đến một buổi trình diễn của Metallica. Về tinh thần, hẳn bạn rất sốt sắng và nóng lòng được thưởng thức các tác phẩm, các nghệ sỹ yêu thích của mình. Và về hạ tầng, chẳng có một phòng nghe tại gia nào có âm thanh tốt hơn một khán phòng hòa nhạc, một nhà hát hay một sân vận động.
Người ta có lý do nhất định để trình diễn nhạc cổ điển trong những khán phòng được xử lý âm học tới hàng chục triệu đô-la, chơi heavy metal ngoài sân vận động rộng hàng ngàn mét vuông với hệ thống loa array có công suất hàng chục ngàn watt.
Và nữa, mỗi khoảnh khắc của âm nhạc sống - là một độc bản. Ngược lại, trên dàn máy ở nhà, bạn có thể bấm nút repeat để nghe lại hàng trăm lần duy nhất một tác phẩm mà mình yêu thích.
Đó chính là những điểm khác biệt giữa một màn trình diễn của dàn máy audio với những trải nghiệm nghe nhạc sống. Biết vậy để đừng quá kỳ vọng vào một dàn máy tái tạo âm thanh – âm nhạc. Dù có HAY đến đâu, nó cũng KHÁC nhạc sống, kể cả thứ nhạc được thu trong các studio.
Một khi không kỳ vọng thái quá hay đòi hỏi vô lý đối với các dàn máy hi-fi/hi-end, người ta dễ dàng chấp nhận chúng hơn. Điểm mấu chốt của mỗi thiết bị audio và mỗi dàn máy là làm sao khai thác được tốt nhất phẩm chất của chúng. Thay vì bắt chúng phải tái tạo được một thứ tiếng mà người ta từng nghe được ở đâu đó, hãy tìm cho chúng những đối tác ăn ý nhất, bắt đầu từ nguồn điện, phòng nghe và chất lượng phần mềm…
Mới đây, tôi từng nghe có một số người chơi máy nhận định rằng: “Nhạc sỹ Nguyễn Ánh 9 sử dụng piano điện như nhạc cụ chính trong album Lặng Lẽ Tiếng Dương Cầm”. Điều này thật nực cười và trơ trẽn!
Nguyễn Ánh 9, có lẽ là một trong số những nghệ sỹ piano hiếm hoi của dòng nhạc nhẹ, thành công qua nhiều thời kỳ. Và nếu từng dành thời gian tìm hiểu một chút về nghệ sỹ - nhạc sỹ, cũng như từng nghe ông đàn ít nhất một lần, chắc chắn sẽ không dẫn đến nhận định kiểu như vậy.
Thật đáng tiếc, những nhận xét kỳ quặc như trên lại phổ biến, chỉ khác nhau ở dạng thức mà thôi. Điều này xuất phát từ một vốn hiểu biết về văn hóa - lịch sử - âm nhạc khiêm tốn nhưng được phát ra từ những người thiếu khiêm nhu.
Ngoài ra, người chơi audio ở Việt Nam ít có dịp, hoặc không chịu đi nghe nhạc sống – đặc biệt là các buổi hòa nhạc cổ điển hoặc nhạc thính phòng. Ít người có khả năng phân định được âm thanh của các loại nhạc cụ, cũng như các quãng giọng khác nhau một cách cơ bản ở nữ (Soprano/Mezzo/Contralto) và nam (Tenor/Baritone/Bass).
Đây có lẽ là một trong những minh chứng điển hình của việc không phân định được giữa nhạc sống và âm thanh tái tạo dẫn đến những hoang tưởng khó ngờ trong quá trình nghe nhạc trên dàn máy.
Còn nhớ 20 năm trước, nhạc sỹ Dương Thụ từng “than” rằng chưa bao giờ thấy ngoài bến xe buýt có một sinh viên nào huýt sáo một giai điệu của Debussy hay Mendelssohn. Thay vào đó là “… tình yêu đến em không mong đợi gì, tình yêu đi em không hề hối tiếc”.
20 năm sau, quan sát này của Dương Thụ không chỉ được bảo toàn nguyên vẹn, mà còn tiến xa hơn. Với cá nhân người viết bài này, ca khúc Hát Với Dòng Sông dưới sự thể hiện của Mỹ Tâm còn giàu tính văn hóa và giai điệu hơn rất nhiều những thứ được gọi là âm nhạc phổ biến hiện nay. Có thể nói, mặt bằng cảm thụ âm nhạc nói riêng và nghệ thuật nói chung tại Việt Nam ngày một… lạc trôi.
Trở lại việc phân tách giữa nghe nhạc sống và nhạc “chín”, xét trên góc độ nghệ thuật và kỹ thuật đều có những điểm khác biệt cơ bản. Tuy nhiên, chúng đều gặp nhau ở một điểm: khởi tạo và thăng hoa cảm xúc. Xét cho cùng việc thưởng thức âm nhạc là để nuôi dưỡng, vuốt ve và chăm sóc cho cảm xúc cá nhân.
Đã là cảm xúc thì không nhất thiết phải đòi hỏi hàng loạt điều kiện cần và đủ thì mới phát sinh. Bởi cảm xúc là một trạng thức rất đặc biệt của con người. Như cá nhân tôi, cảm xúc âm nhạc mạnh mẽ nhất có lẽ không đến từ một buổi hòa nhạc hay một dàn máy. Bất chợt bắt gặp một giai điệu mình yêu thích vang lên từ căn nhà đối diện, hay trong khi đang lui cui chọn đồ tại một cửa hiệu nào đó sẽ mang lại cho tôi cảm xúc rất mạnh. Nó như thể bắt được tiền trong túi áo trước khi thả vào máy giặt.
Vậy nếu đã phân định được căn nguyên của nhạc sống và âm nhạc tái tạo thì nên làm gì?! Làm việc chăm chỉ. Dành thời gian đi nghe nhạc sống bất cứ khi nào có thể. Dành dụm tiền để sắm một dàn máy tốt nhất trong khả năng để được nghe nhạc chất lượng cao!